Üretim
planlamasında, planlama öncesinde ön planlama çalışmaları yer alır. Ön planlama
aşamasındaki çalışmalar olmadan güvenilir bir üretim planı yapmak olanaksızdır.
Talep tahmini
ve kapasite planlaması da ön planlamanın ana unsurlarıdır. Burada bir tanım
yapmak gerekirse; gelecekteki bir zaman süresi için bir veya çeşitli mamuller
bazında talep düzeyini tespit etme çalışmalarına talep tahmini denir.
Üretilmesi
düşünülen mala ne kadar talep olacağı bilinmeden herhangi bir planlamaya
girişilmez. Çünkü bu planlamaya göre hammadde, yedek parça, yarı mamul, makine,
insan gücü ve yatırım ihtiyaçlarının saptaması yapılacaktır.
İşletme
organizasyonunun çeşitli üniteleri talep tahminlerine farklı açıdan bakarlar.
Orta büyüklükteki bir imalat firmasında talep tahminlerinin satış veya
pazarlama departmanının başlıca görevi olduğu söylenebilir. Ancak sonuçları
kullanma açısından ÜPK’nın konuyla ilgisinin daha fazla olduğu söylenebilir. Bununla
birlikte pek çok işletme için geçerli sayılabilecek şöyle bir paylaştırma
yapmak mümkündür.
Faaliyet Sorumlu
Departman
1.
Talep tahmininin yapılması Satış
2.
Üretim planında veri olarak kullanılması ÜPK
3.
Gerçek değerle satışlar arasındaki ÜPK
Sapmaların tespiti
4.
Sapmaların nedeninin araştırılması Satış
5.
Düzeltmelerin yapılması Satış
6.
Düzeltmelerin üretim planlarına yansıtılması ÜPK
Talep tahminlerini, zaman aralığı, kullanma amacı, mamul
cinsi, hesaplama tekniği gibi çeşitli kriterlere göre sınıflandırmak mümkündür.
Bunların içinden en fazla rastlanan sınıflandırma tahminlerin kapsadığı zaman
aralığına göre yapılanlardır.
Zaman aralığına göre tahminler dörde ayrılır:
1. Çok Kısa Vadeli Tahminler : Günlük
veya haftalık yapılırlar. Parça, malzeme ve mamul stoklarının kontrolü veya
montaj hattı iş programlarının hazırlanması amacı ile yapılırlar. Daha çok
işletme içi verilerden yararlanılır.
2. Kısa Vadeli Tahminler: En uygun
imalat parti hacimlerinin tedarik zamanlarını ve sipariş büyüklüğünün
saptanmasına yöneliktir. Genellikle üç veya altı aylık süreleri kapsar.
3. Orta vadeli Tahminler: Tedarik
süresi belirsiz veya uzun olan malzeme alımlarının üretim prosesi karmaşık
mamullere ait imalat faaliyetlerinin, mevsimsel dalgalanma gösteren mamul
stoklarının planlanmasından oluşur. Altı ay ile beş yıl arasındadır.
4. Uzun Vadeli Tahminler: Tesislerin
genişletilmesi, yeni makinaların alınması gibi yatırım planlamasını
ilgilendiren konulara veri sağlama amacını taşırlar. Beş yıl veya daha uzun süreler
için yapılırlar.
Talep tahmininin kapsadığı zaman aralığı büyüdükçe sonucu
etkileyen faktörlerin sayısı artar ve bunlar arasındaki ilişkiler gittikçe
karmaşık bir hal alır. Doğru bir tahmin için her detayı önemsemek gerekir. Buna
karşılık vade kısaldıkça tahminlerin gerçeğe uygunluk derecesi önem kazanır.
Tüketiciden talep gelmeye başladığı andan itibaren mamulün
istenen teslim zamanına kadar geçen sürenin uzunluğu talep tahmin ihtiyacını
ortaya çıkarır. Tüketici ihtiyaçlarını zamanında karşılamak için stoklamaya
gidilmesi de talep tahmininin önemini bir kat daha artırır. Sipariş üretimi
yapan fabrikalarda geleceğe ait tahminlere pek ihtiyaç yoktur.
İmalat işletmelerinde olabilecek talep tahmin çalışmaları
tahminerine göre şöyle gruplanır.
a)
Yeni mamul talep araştırmaları
b)
Endüstri dalına ilişkin talep araştırmaları
c)
Fabrikalar grubuna ait talep araştırmaları
d)
İşletmenin geleceğine ait toplam talep tahminleri
e)
Bir mamul grubuna ait talep tahminleri
f)
Belirli bir mamul için yapılan talep araştırmaları
2.2. TALEP TAHMİN PRENSİPLERİ
Talep tahmininde göz önüne alınması gereken bazı prensipler
vardır. Bunların başlıcaları şunlardır:
1)
Büyük gruplar (miktar veya çeşit) için yapılan
tahminler daha duyarlıdır.
2)
Tahminlerin kapsadığı zaman aralığı kısaldıkça
duyarlılık artar.
3)
Her tahminin kabul edilen bir hata oranı olmalıdır.
4)
Herhangi bir talep tahmin metodunu uygulamaya
geçirmeden önce metot denenmelidir.
Talep Tahmininde Yapılacak İşler
1)
Tahmin için gerekli bilgiler hazırlanır, veriler
toplanır.
2)
Talep tahmin periyodu tespit edilir.
3)
Tahmin metodu seçilir ve hata hesabı yapılır.
4)
Tahmin sonuçlarının geçerliliği araştırılır.
